-
Nadal też wznoszono lub restaurowano i umacniano po części warowne domy miejskie bogatych rodów. Italia jednak, jako pierwszy kraj w Europie, zapoczątkować miała niebawem prawdziwie rewolucyjne formy budownictwa obronnego, odpowiadające już wymogom obronnym przed nową groźną bronią — artylerią. Stanie się to jednak dopiero w okresie renesansu. XIII—XV wiek w krajach niemieckich był okresem wzmożonego ruchu budowlanego w ogóle, w tym również w zakresie architektury obronnej. Zbudowano w tym czasie wiele nowych zamków, jednakże o bardzo zróżnicowanych formach i walorach obronnych: od niewielkich zameczków utrzymanych jeszcze w tradycji romańskich zamków rycerskich, poprzez doskonale obwarowane twierdze, do ufortyfikowanych rezydencji książęcych czy królewskich.
